ابد اليان
ابد اليان ابد اليان چې په د رانيانو سره هم شهرت لري د افغانستان په تا ريخ کې يو نا متو ټبر د ی چې د نامه رېښه يې د ٤۔۔ميلدي شا او خوا کې سپين پوستي اريايې قبيلې ته چې اپتل Aptal يا هپتالي نو ميږي رسيږي چې د غې قبيلې په با ختر او تخارستان کې يو غښتلی د ولت جوړ کړ او د برتانوي د ايرتالمعارف Encyclopaedia Britannica پننه 1 استناد مور خانو يې نوم ابد لوي هم راوړ ی د ی[ ۔] چې په تا ريخو نوکې يې نوم په بيل بيلو بڼو هپتننل(اود ل)=ابنند ل=يفتل او ابد ال ضبط د ی۔ ۔ د ابد ال په هکله زيات افسانوي روايتونه هم شته چې د لته به يې راوړل بيځا يه نه وي روايتونه وايني چنې د اسلمي د ورې په تا ريخ کې لو مړنی سړ ی چې د (ابد ال=اود ل)په نامه ياد شو ی د ی د پښتني قبيلو مشهور نيکه د ی ۔ چې د خپل نا متو کهو ل سره د سليمان په غره کې او سيد ه د ی د ترين زو ی د شر خبون لمسی او د سړبن کړوسی د ی او د د ه نو م په پښتواد بياتو او پخوانيو او زړو نسخو کې (اود ل) او د جمع منسوب په بڼه (اود لی=ابد الی) ضبط د ی چې د ٤٤۔ هجري يا ١۔٤٨ ميلد ي کلو نو په شا او خوا کې يې پښتانه قبايل پر ځان راټول کړي وو او د د ه له تو کمه ملک سليمان د عيسی زو ی چې په زيرک سره مشهور و پښتني قبيلي د سليمان له غره نه کند هارته بوتلې ا وهلته يننې مېشته کړې او د خپل ژ وند په پا ی کې يې خپل زو ی ملک بارک پر مشرۍ و ټاکه او تر بارک وروسته د زيننرک بننل زو ی ملک پوپل د خپل نفوذ ساحه د اوسني بلو چستان تر شال او ژوبه وغزوله او د ٦٥ کالو تر مشر تو ب وروسته د ٨٩ کلو نو په عمر ومړ۔ د اسې فو لکلوري روايتو نه هم شته چې په پيل کې ابد ال بل نوم د ر لود ، خو کله چې د خواجه احمند ابند ال چشتي حضور ته چې د خپل وخت مشهور پير او ستانه و ورغی او د هغه خد مت ته يې مل وتړله هغه ورتننه د ابنند ال نوم او لقب ور کړ چې له هغې راهيسې په د غه نوم مشهور او اولد ه يې د ابد اليانو په نامه ياد ېږي او پښتا نه په خپلې 2 ورځنۍ محاوره کې ابد ال د اود ل په نامه هم ياد وي [ ] خو د ا روايت ا فسانوي ار زښت لري۔ د اسې روايت هم شته هغه وخت چې د ابد ال د پلر تر ين د مړينې وخت را نيږد ې شو نو ويې غو ښتل چې د 1 عبد الرؤف بېنوا، د افغانستان نو ميالي، لو مړ ی ټوک، ٣١۔ مخ 2 حيات افغاني، د ډپټي محمد حيات خان، پښتو ژباړه ١٤٢مخ، د د انش د خپر ند ويه ټو لنې چاپ، پېښور، ١٣٨٦ کال پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 10 ۞ خپلود ريوزامنو يعنې ابد ال، سپين او تور له جملې نه يو تن پر خپل ځا ی د مشرۍ له پاره و ټاکي چې د تور او سپين ۔ د خپګان سره سره يې ابد ال د مشرۍ له پاره مناسب او وړ وباله پښتانه د تاريخ په رڼاکې اثر ليکلي د ي چې ابد ال يننا اود ل د ٤٢ هجري کلو نو په شا او خوا کې ژوند کاوه ۔ ۔ ويل کيږي چې د ابد ال تر مړينې ور سته ر ځړ د خپلې کورنۍ مشر شواو د ه د خپلو نورو زامنو د جملې نه ۔ خپل مشر زو ی عيسی په خپل ځا ی وټاکه د عيسی د زامنو نه سليمان تر ټو لو پوه او هوښيارو نو ځکه د ی په ځيننرک يا زيرک مشهور شو چې تر اوسه هم پښتانه هو ښيار سړي ته ځيرک وايی، که څه هم عيسی د ميرک په نامه مشر زو ی ۔ د رلود ، خو سليمان يې د هو ښيارۍ په وجه په خپل ځا ی وټاکه د زيرک په څلورو زامنو کې مشر بارک نوميد ه چننې ۔ پلر يې د ی د کو رنۍ مشر ټا کلی و، خو تر څه مو د ې وروسته مشري د پوپل ل سته ورغله لو ی ابد الي احمد شنناه بابا چې د پو پلزيو د سد وزو په څانګې پورې يې اړه د ر لود ه د ١٧٤٧ ميلد ي نه تر ١٧٧٣ ميلد ي پورې يننې يننوه لويه امپراتوري جوړه کړه چې به تا ريخ کې د د رانيانو د امپراتورۍ او يا د Durani Empire په نامه سره شهرت لري۔ د رانيان چې د پښتنو د سړبني پښتنو په ټولنيزې ډلې يا ګروپ اړه لري په د وو سترو ښاخونو يعنې ځيرک او پنج پا ی باند ې ويشل شوي د ي چې بارکز ی، اڅکزي، پو پلزي، الکوزي، محمد زي او سد وزي د زيرک څانګې د ي ۔ او نورزي، سهاکزي، اليزي، اد وزي او ماکو د پنج پا ی څا نګې د ي د ابد اليانو کو رنۍ د ١٧٤٧ميلد ي نه تر ١٨١٨ ميلد ۔ ي پورې پر افغانستان واکمني کړې چې بيا حکومت بارکزيو او د هغو يوې څا نګې محمد زيو په لس کې وه
په ملتان کې ميشته ابد اليان هغه ابد الي پښتانه چې د کند هار له شا او خوا نه يې مها جر تو نه کړي او په ملتان کې مېشته شننوي د ي پننه او سني وخت کې د ملتاني پټانانو يا افغا نا نو په نامه ياد ېږي په د و ی کې هم د نو رو افغانانو په څير زي او خيلو نه شته ۔ ۔ په تا ريخ کې ملتان ته د ابد اليانو تګ پوره معلوم نه د ی، خو د ځينو شو اهد و له مخې د اسې اټکل کيد ا ی شي چننې د ۔ و ی به ملتان ته د هند د مغولي واکمن عالمګير اورنګ زيب او شا عالم د وا کمنيو په وختونوکې هلته تللي وي د اسنني روايت هم په لس کې لرو چې په ملتان کې د ابد اليانو د ورتلو نه د مخه د ځمند د قبيلي خلک چې هغو ی هنم سنړبني پښتانه د ي ميشته وو او کله چې د غه پښتانه ابد اليان ملتان ته وکو چيد ل نو هلته په رنګپور ګهريان واله کننې مېشننته شول چې ډير شميرو يې د سو د اګرۍ له لرې خپله ګوزاره تر سر ه کوله او د ابد اليانو هر ښاخ چې پنه ملتنان کننې ۔ مېشته وو هر يوه يې ځان ته بيل بيل مشران د ر لود ل کله چې د ابد اليانو شمېر په ملتان کې زيات شو نننو د د و ی او ځمند پښتنو تر مينځ د کر نيزو مسالو په سر شخړې رامينځ ته شوې او په پا ی کې د د و ی تر مينځ خو نننړۍ جګننړې ۔ وشوې چې په نتيجه کې د ځمند پر قبيلې بريالي او هغو ی يې له هغې سيمې وشړل همد راز په د غو جګړو کې د ځمند ۔ قبيلې ډير خلک ووژل شول کله چې د د غو پېښو خبر د ډيلي مغولي د ربار ته ورسيد نو د ملتان نه يې د ابد اليانو د ۔ وتلو فر مان ورکړ هغه وخت چې ابد اليانو ته د د ې خبرې پته ولګيد ه نو خپل د رې تنه استازي يې د ډيلي مغو لني د ۔ ر بار ته واستول مغولي د ربار ته د ابد اليانو د پلوي په رسيد و فر مان معطل شو، خو ابد الي مشران تر بننل امننره پورې بند يان شول۔ کله چې په د کن کې مر هټه او نورو د مغولي د ربار پر خلف په بغاوت لس پورې کړ، نو د ربار له د غو بند يا نو نه غو ښتنه وکړه چې که چيرې د د ې قبيلې خلک د د و ی سره د مر هټه وو او نورو با غيانو پر خلف ورسننره ۔ مر سته وکړينو د و ی به د غه مشران له بند ه خو شې کړي د غو مشرانو د خپلې قبيلې د جنګيالو سره د کن ته لړل او ۔ ډېرې تو رې يې ووهلي مغولي واکمن پرته له د ې چې د و ی د ملتان نه ونه شړل، بلکې ډېر خلعتونه، منصبونه او جا ګيرونه يې هم د و ی ته ورکړل چې تر اوسه پورې ځينې په ملتان کې مېشته او د ډېرو شتو او جا يد اد ونو څښتنان د ي۔ د ملتان په ابد الي وا کمنانو کې نواب مظفر خان ډير مشهور سړ ی تير شو ی د ی چې نو موړ ی د رنجيت سنګه 4 له خوا چې د ل هور سکه واکمن و په ١٨٧٥ بکر ما جيتي کا ل [ ۔ ] کې ووژل شو سکهانو په ملتان کې ډېر پښتانه له تېغننه تېر کړل او هغه پښتانه چې د سکهانو د قتل عام نه خو ند ي پاتې شوي وو نو د و ی له ملتان نه وليږد يد ل او د نننواب 4 بکرماجيتي سنه چې د هند په نېمه وچه کې بکر مي هم ورته وايي تر عيسوي سنې اوه پنځوس کا له مشره د ه پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 12 ۞ محمد خان بهاد ر خيل سد وزي سېمو يعني منکيرا او بکهر ته لړل او کله چې منکيرا هم د رنجيت سنګه د پو ځنو ننو لس ته ور غله نو هغو ی په د ېره جاتو په تېره بيا په د ېره اسما عيل خان کې مېشته شول۔ واکمانان 1.3 لند ې د د رانيو و د د وئي بارکزي څانګې واکمنان نومونه ورکړ شوي د ي: 1. د رانيو د کورنۍ نا متو واکمنان 1. لو ی احمد شاه بابا ١٧٧٣ -١٧٤٧ 2. تيمورشاه سد وز ی ١٧٩٣-١٧٧٣ ١۔١٨-١٧٩٣ زمان شاه .3 ٤۔١٨-١۔١٨ محمود شاه .4 ٩۔١٨-٤۔١٨ شجاع شاه .5 6. شاه محمود د وهم ځل لپاره ١٨۔١٨١٨-٩ 2. د رانيانو د بارکزيو د څانګې نا متو واکمنان 1. امير د وست محمد خان ١٨٣٩-١٨٣٤ 2. امير شير عليخان ١٨٦٦- ١٨٦٣ 3. محمد افضل خان ١٨٦٧ -١٨٦٦ 4. محمد اعظم خان ١٨٦٧ 5. امير محمد يعقوب خان ١٨٧٩ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 13 ۞ 6. امير عبد الر حمن خان (ضيا الملت والد ين) ١٨٨۔-١٩۔١ 7. امير حبيب ال خان (سراج الملت والد ين)١٩۔١٩١٩-١ 8. امير اما ن ال خان ١٩٢٩-١٩١٩ 9. محمد ناد ر شاه ١٩٣٣ -١٩٢٩ 10. محمد ظا هر شاه (المتوکل علی ال) ١٩٧٣ -١٩٣٣ 11. محمد د اود خان، د افغانستان د جموريت بنسټ ايښد ونکی ١٩٧٨ -١٩٧٣ 12. حامد کرز ی ٢۔۔١ نه تر اوسه پورې