بيټنی
بيټنی ۔ د د غې قبيلې خلک د خپل لو ی نيکه بيټ يا بټن د نامه له کبله په بيټنو سره شهرت لري د ا سړ ی په پښتنو کې ۔ ډير مشهور نيکه تير شو ی د ی او له پخوا زمانې نه تا ريخ ليکو نکو د د ه نوم او حال ليکلی د ی په پښتني عنعنه کې د ا سړ ی يو خورا لو ی پښتون او مشهور نيکه ګڼل کيږي. د د ې عنعني تصد ي ق په بهر نيو مؤ ر خينو کې ابو الفضل علمي (١۔۔٦ هجري) د هند د مغولي واکمن جل ل الد ين محمد اکبر د د ربار مؤ رخ په د ې ډول کوي: ] 32 “په پښتنو کې د رې وروڼه بيټنی، غر غښت او سړ بن ډير مشهور نيکو نه د ي”. [ د بيټ نيکه نوم په تا ريخو نو کې بيټنی او بټن هم راغلی د ی او نعمت ال هروي چې پننه (١۔١٨ هجننري) کننې 32 ائين اکبري، لو مړ ی ټوک، ١٩١ مخ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 67 ۞ مخزن افغا ني تا ليف کړ ی د ی هم د شيخ بيټني او د د ه د او لد ې احوال په بشپړه تو ګه راوړ ی او ځينننو نننورو تننا ريخو نو ته حواله ورکوي چې مجمع ال نساب ا، معد ن ا خبار احمد ي او تا ريخ ابرا هيم شا هي له هغو نه د ي او تر د ه د ] 33 مخه ليکل شوي د ي. [ ۔ د رو ا يتو نو له مخې بټن د قيس عبد الر شيد زو ی د ی بيټ نيکه [ ] د خپلو د وو ورو ڼو يعني غر غښننت 34 ۔ او سړ بن نه په عمر کو چنی و، خو د خپل نيک خو ی، زهد او تقو ی په وجه يې ډير شهرت تر لسه کړ په کو چنيوالي کې يې تر عر بستان او عر اق پورې سفر و نه وکړل چې د د ې سفر و نو په تر څ کې يې د ډيرو خلکو سره ليد نننې ] 35 کتنې وکړې او د هغو ی له صحبته يې فيض تر ل سه کړ. [ اخو ند د رويزه ننګر هار ی چې تر (١۔٤٨ هجري) پورې ژ وند ی و هم د شيخ بيټننني او د د ه د او ل د ې يننا د ۔ ونه کوي او د پښتنو له نو ميا ليو او مشاهيرو نه يې ګڼي خو تر د غو ټو لو پخو انی او زوړ کتاب چې د بينټ نيکنه ذکر او د د ه اشعار پکې را غلي د ي د با رک خان د زو ی سليمان ما کو تذ کر ت ال وليا د ی چې له(٢١٢هجري) نننه ورو ۔ سته ليکل شو ی د ی د د ې کتاب هغه يو څو پا ڼې چې شته د شيخ بيټني ذکر د اسي کوي:” نقل کا ند ي هسي يا رانو چې په روزګار د شيخ بيټني د د ه ورور چې سړ بن نو ميد ه او پر شيخ بيټني هم خورا ګران و، سړبن نه د ر لود زامن او هر کله به يې ويل خپل ورور ته، بيټني خپل زو ی اسما عيل ورکا او لو ی شو د سړ بن په کا له، خد ا ی مهر بان د اسننما ۔۔۔ ۔ عيل په بر کت سړ بن ته نصيب کړل د و مره زامن چې اوس شو ګڼون د هغو ” [ 36 [ لو ی استاد عل مه عبد الحی حبيبي د پښتو اد بيا تو تا ريخ په د وهم ټوک کې د بيټ نيکه په اړوند د ا سي ليکلي د ي:” د بيټ نيکه نور ا حو ال مو ږ ته نه د ی معلوم او نه د د ه ژوند مؤ ر خانو تصر يح کړ ی د ی، فقط د پټې خز انې د ليکلو څخه ښکاري چې اسما عيل د بيټ نيکه زو ی د ښر خبون معا صر او د غه سړ ی په کال(٤١١ هجري ) کې مړ شو ی ۔ د ی نو چې د اسما عيل د ژوند وخت(٤۔۔هجري) حد ود وي ښا يي پلر او اکا يې هم د (٣٥۔ هجري) په حد ود و کننې ژ ] 37 وند ی وي.” [ د تا ريخ حيا ت افغا ني د ليکوال ډپټي محمد حيات خان په حواله بيټ نيکه د سليمان په غر ه کې ميشنته و، خنو ] 38 وروسته د غزني په شاوخو اکې ښخ شو.[ 33 د پښتو اد بيا تو تا ريخ، د ريم ټوک، ١۔٥ مخ 34 په سا نسکريت کې Bhutt د د انشمند او فا ضل په معنی راځي 35 تو اريخ خورشيد جهان، د شير محمد ګنډ اپور تاليف، ٢۔٦ مخ 36 د پښتو اد بيا تو تاريخ، د ويم ټوک، ١۔٦ مخ 37 نو موړ ی اثر، ١۔٧ مخ 38 حيات افغاني، د پيښور چاپ، ٢٦٦ مخ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 68 ۞ شيخ بيټني يو رو حاني شخصيت و . سليمان ما کو په خپل کتاب تذ کرت ال وليا کې د د ه يو منا جا ت راوړ ی د ی چې په ل ند ې ډول يې وړاند ې کوو” لنويه خند اينه لنويه خند اينه غننر ولړ د ی د رننناوي کننی د لتنننه د ي د غنننرو لمننننې سننتا پننه مينننه پننه هننر ځننايه ټننوله ژوي پننه زاري کښننې زموږ کېننږد ی د ي پکنې پلنننی د ا وګړي ډېننر کننړې خنند ايننه لنويه خند اينه لنويه خند اينه د لتننه لننږ زمننوږ اوربننل د ی مينه ستا کننې مننوږ ميشننته يننو هسک او مځکننه نغښننته سننتا د ه وړ کورګی د ی، وړ بورجنل د ی بل د چنا پنه ملنه تلنه ننه ينو د منننړو ود ه لنننه تنننا د ه د ا پننا لنننه سننتا د ه خنند ايننه لويه خند اينه، لنويه خند اينه! شيخ بيټني د رې زامن د ر لو د ل چې اسما عيل، وړسبون او کجين نو ميد ل او په د غو زامنو سر بيننره يننې يوه لور هم د ر لود ه چې بي بي متو نو ميد ه او د شا ه حسين غوري مير من وه چې او لد ه يې متو زي پښتا نه د ي. ] 39 [ ] 40 د بيټ نيکه په ز امنو کې د وړ سبون او کجين او لد ې ته بيټني وايي.[ په پخوا و ختو نو کې د د غې قبيلې خلک د سليمان غره په لو يد يزه خو اکې او سيد ل، خو په هند و ستان کې د پښتون واکمن د سلطان بهلول لود ي د زو ی سکند ر لو د ي د و ا کمنۍ په و خت کې د غلجيو د قبيلي د غلبي په وجه د خپل اصلي او پخو اني ټا ټو بي نه و کو چيد ل او د سليمان غره په لمر خا ته د ګو مل د سيند پر غاړه او په ټا نک کې ۔ ميشته شول وروسته بيا د د غې قبيلي زيا تره خلک د سو د اګرۍ او نورو د و لتي چارو د تر ل سه کو لو له پاره هند ۔ وستان ته ولړل د د ې له پاره چې په هغه و خت کې په هند و ستان کې پښتنو واکمنانو ځواک د رلود او ټول قد رت د 39 نوموړ ی اثر، ٢٦٦ مخ 40 ښتني قبيلي، زما اثر، د پيښور چاپ، ٦١ مخ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 69 ۞ د و ی په لس کې و، له همد ې کبله د بيټني قبيلي ځيني کسان هم د لو يو ر تبو خا وند ان شول چې يو له هغو ننه فتنح خان بيټنی د بنګال د ګور د سيمې خود مختاره او مشهور صو بد ار او يا ګورنر و، چې تر هغه وروسته د غننه مقننام د ] 41 کرلڼي قبيلي لس ته ورغی. [ هغه شمير بيټني چې د ګو مل په د ره کې او سيد ل، نو د هغو ی په شمير کې زيا تو الی راغی، چې د خپل ملک په لو يولو او نورو سيمو په نيو لو يې پيل وکړ، ان تر د ې چې (د وتو) چې کا نيګرام ته نږ د ې مؤ قعيت لننري ور ۔ سيد ل د و ی د لته د وزيرو او مسيد و سره مخا مخ شول او په هغه جګړه کې چې د د و ی تر مينځ پيښه شوه نو بيټننو ما تي وخوړه او شا ته تلو ته مجبور شول او د کر نګي له کل نه هم په شا شول، چې اوس نو موړې کل د مسيد و قبيلې ۔ د بهلو ل زيو د ښا خ د شنګي څا نګې په ل س کې د ه کله چې وزير او مسيد د د و ی د مقبو ضه ملک د نيو لو پر ته د هغو ی پر سيمې باند ې هم تير ی پيل کړ، نو په د غه وخت کې ځينې خلک له خپلو کو رو نو نه لړل او چير ته چننې د و ی ته پناه ور کړل شوه هلته ميشته شول، خو د کجين د او لد ې زيا تره برخه او د هغنې ننه د وړ سنبون او ل د ه د سليمان د غره په ختيزه کې ميشته د ي۔ د اسي ويل کيږي چې په هغه وخت کې د ګبر غر چې د بنو جنوب او د ټانک شمال ته پروت د ی او د ورګا ړا يا او ګاري ښاخ د وړ سبون بيټنيو په قبضه کې و، چې ورو سته بيا په نو مو ړي ښا خ با ند ې د ګو ربزو قبيلې ير غننل وکړ او بې شميره ورګاړي يې ووژل او د د و ی سيمه يې و نيو له. 28.1 د بيټني قبيلې د استو ګنې سيمې 1. په پښتونخواکې: بيټني د جنو بي وزير ستان په سهيل او د د يره اسما عيل خان د ضلعې په لو يد يځ کې ا ستو ګنه لري، چې د جغر ا فيوي پلوه په جنو بي و زير ستان، خو په اد اري لحا ظ په د يره اسمعيل خنان کنې منو ۔ قعيت لري د د و ی سيمه له ١٢ نه تر ١٥ ميله پورې پلنوالی او تقر ېبا ٥۔ ۔ ميله او ږد والی لننري د د و ی اصننلي ۔ مرکز د جنډ وله په نامه ياد ېږي، چې په جنو بي و زير ستان کې د ټا نک پورې اړوند ه سيمه د ه همد اراز د د ۔ غې قبيلې خلک په بنو، لکهي مروت کې هم ميشته د ي په او سني و خت کې په بنو او د يره اسما عيل خان کې د د و ی شمير د ٢٥۔۔۔ ۔ زرو په شا او خواکې اټکل شو ی د ی سر بيره يو شمير بيټني په پيښننور، کراچننۍ او د پاکستان په نورو ښا رو نو کې هم استوګنه لري 2. ۔ په ا فغا نستان کې: په افغانستان کې د و ی په پکتيکا، غزني او ننګر هار ول يتو نو کې ميشته د ي د اسنني ويننل ۔ کيږي چې په غزني کې د د و ی څلور پنځه کلي شته يو شمير بيټني په نيمه کو چي ډول ژوند کوي چې د کابل 41 ياد شو ی اثر، ٦١ مخ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد ۞ 70 ۞ ۔ او ننګر هار تر مينځ ليږد کوي د ننګر هار وليت د چپر هار د ولسوالۍ په ځينو کليو کې هم يو شمير بيټنني ۔ ۔ ميشته د ي د ا فغا نستان پښتانه بيټنيو ته د بيټ نيکه د رو حاني شخصيت له کبله د رننناو ی کننوي پننه ټننول افغانستان کې د د و ی شمير د ٦ تنو په شا او خواکې ښو د ل شو ی د ی ۔۔۔ ۔ 3. په هند وستان کې: لکه چې د مخه وويل شول يو شمير بيټني په پخوا زمانو کې کله چې لود ي او سوري پښتنو پر هند وستان باند ې واکمني د رلود ه د غه هيواد ته وليږ د يد ل د د غو واکمنا نو تر حما يې او سيوري لننند ۔ ې د غټو غټو منصبو نو خا وند ان شول، په تيره بيا په بنګال کې د و ی ډیر پو ځي منصبو نه د ر لود ل چنې همد ا اوس هم د هند په بنګال، بيهار، اوړيسا او اتهراپراد يش ايا لتو نوکې بيټني پښتا نه ميشته د ي، خو ژبننه يې له ل سه ور کړې د ه۔ 28.2 د بيټني قبيلې ښا خو نه لکه چې د مخه مو وويل د بيټ نيکه په زا منو کې د وړ سبون او کجين اول د ې ته بيټني وايي چې په ل ننند ې ډول به د د و ی ښا خو نه د ر وپيژند ل شي: 1. د وړ سبون ښا خو نه مزياڼي، کزبوڼي، ورګاړي، غړون، فتح خيل، مند ي خيل، اد م خيل، سن خيل، ما ني خيل، رسول خيل، معروف خيل، خواجي خيل، چارګل خيل، رحيمد اد خيل، الفد ين خيل، جاني خيل، حسن خيل، ل لي خيل، سمر زي، د ري خيننل، مل خيل، تا جو خيل، يو سف خيل، لښکري، عمر خيل، کلي خيل، سر مست خيل، اورک زي، زکني، غوري زياو نور۔۔۔ 2. د کجين ښا خو نه تتا، د نا، کټا، کوټي، رتنزي، بو يا يي، بو يک، توران خيل، کټه ګرام، مند اڼه، شنيخا يني، تنر ايني، څپل ي، شهمير، بالمير، شنګر ل ني او نور۔۔۔ ۔ بيټني زړور، ميلمه پا لونکي، جنګيالي او د ښه مزاج خا وند ان د ي د و ی د ود اد د ستور وزيرو ته ورتننه د ۔ ی د حيات افغا ني مؤ لف ډپټي حيا ت خان ١٤٣ کلو نه وړاند ې د د و ی د وسله والو جنګيا ليو شمير ٣۔۔۔ تنه ښو د لی د ي۔ پښتانه قبيلې وپېژنئ ۞ ۞ خېبر ويب پاڼه khyber.org ۞ ډاکټر لطيف ياد
بابکر خيل که چيرې د با بکرخيلو د نسب شجره وګورو نو د ا خبره به جو ته شي چې د و ی په اصل کې غلجي پښتا نننه د ۔ي د د و ی يو شمير د پکتيا وليت د ځاځي ميد ان او خو ست وليت تر منځ د باک په ولسوالۍ کې استوګنه لري چې د د غې سيمې د او سيد ونکو شمير (١۔۔۔۔ ۔ ) تنه ښود ل شوي د ي چې ډيره کي يې با بکر خيل د ي د باک د سيمي با بکننر خيل په يوه شنه او اوره سيمه کې ژوند کوي چې زياتره يې د کر نې په چارو بو خت د ي۔ د د لغمان وليت په مرکز پورې تړ لو څو کليو کې هم چې خان کل، سه صد ه او هر مل نو ميږي يو شمير بننا ۔ بکر خيل استوګنه لري د لغمان د وليت با بکر خيل د شمير له مخې د ١٥۔۔ ۔ تنو په شاا و خوا کې ښو د ل شوي د ي يننو ۔ شمير با بکر خيل د کابل او ننګر هار تر مينځ د سرو بي و لسوالۍ په جګد لک او تيز ين کې هم استوګنه لننري د غننه راز د کابل د خاک جبار د خورد کا بل په سيمه کې هم يو شمير با بکر خيل ميشته د ي چې د غه سيمه د اد اري پلوه د کا ۔ بل د بګر اميو په ولسوالۍ پورې اړوند ه سيمه د ه په د ې سر بيره د کا بل د چهار اسياب په ولسولۍ کې هم يو شمير بابکر خيل استوګنه لري د لو ګر وليت په يو شمير سيمو کې هم با بکر خيل ژوند کوي ۔ ۔ ۔ با بکر خيل زړور، جنګيالي، ميلمه پال او په پښتو او پښتو نولۍ با ند ې ټينګ خلک د ي د انګر يزانننو پننر ۔ خلف يې ډيرې توري وهلي او ډيرې ميړانې يې ښود لي د ي د افغان او انګرېز تر مينځ په لو مړۍ جګړه کې غا زي محمد شا ه خا ن غلجی چې په اصل کې د لغمان د بد يع اباد د با بکر خيلو له مشر انو نه و د ١٨٤١ ميل د ي کال د نو امننبر په ٢٨ مه نيټه چې د ١٢٥٧ هجري کال د شوال د ميا شتې د د يا رلسمې نيټې سره سمون خوري د غازي مير مسجد ي خان او غا زي سر د ار محمد اکبر خان په ملګر تيا د نورو ملي مبا رزينو په ګډون سره يو ځا ی شول، څو د انګر يز انو په مقا بل کې د ملي پا څون ليکي نورې هم پياوړي کړي چې په پا ی کې د خلکو د پا څون په بر کت د انګر يز انو ير غلګر ځو اکو نه د ې ته اړ شول چې د ١٨٤٢ کال د جنورۍ په ٦ مه نيټه کا بل خو شي کړي او وتښتي۔ د روسي ير غلګرو ځواکو په وړاند ې هم د با بکر خيلو د شاه ځلميو مبا رزې زموږ د ويا ړلي هيواد ويناړلي افغانستان د تا ريخ زرين بابو نه جو ړه وي.